SONDAJIN TANIMI VE TARİHÇESİ

Sondaj, yeraltı kaynaklarını araştırma, üretim ve işletmek için, ayrıca mühendislik yapılarının temel koşullarının saptanması ve iyileştirilmesi amacıyla düşey, yatay veya herhangi bir yön ile açılı olarak yapılan silindirik kazı işlemidir.

Dünyada ilk sondajın nerede ve nasıl yapıldığı ile ilgili kesin bilgiler bulunmamakla birlikte sondajcılığın eski bir uğraş alanı olduğu bilinmektedir. Bu dönemlerde, sondaj işlemleri insan veya hayvan gücüyle çalıştırılan darbeli yada döner sondaj ekipmanları ile yapılırken, günümüzde gelişmiş makina ve ekipmanlar ile yapılmaktadır.

İlkel sondajlara ait bilgiler, daha çok elde edilen sonuçları belirtmektedir. Bu bilgiler, din kitapları gibi konu ile doğrudan ilgili olmayan kaynaklardan sağlanmış olup, bu konuda gelişmeler daha çok 19. ve 20. yüzyıllarda olmuştur.

M.Ö. 2000 yıllarında Çin’de tuzlu su elde etmek amacıyla açılan kuyularda kullanılan delme yöntemi bugünkü darbeli sondaja çok benzemektedir. Bu sondajlarda bambu kamışları uç uca eklenerek sondaj dizisi olarak kullanılmıştır.

Hıristiyanlıkla ilgili 7.yüzyılda yazılmış bazı dinsel kitaplarda. Filistin’de Yakup Peygamber tarafından M.Ö. 1500’de kazılan 75 m derinlikte dar çaplı bir kuyudan bahsedilmektedir. Hz. Yusuf’un içerisine atıldığı ileri sürülen 90 m derinlikteki diğer bir kuyudan ise Kahire’de varlığından bahsedilmektedir. Kuyunun iki bölümden oluştuğu,52 m derinlikte geniş bir kesonun dibinde 40 m derinliğinde dar çaplı iki kademeli bir kuyunun bulunduğu ve kuyunun da M.Ö. 1500 yıllarında açıldığı belirtilmektedir. Bu derinlikteki bir kuyunun ancak sondaj ekipmanları ile açılabileceği düşünülmektedir.

Avrupa’da bilinen en eski sondaj kuyusu M.S. 1126 yılında Fransa’nın eski yerleşim merkezlerinden Artois’da su sondaj kuyusu olarak açılmıştır. Kuyu basınçlı akiferde açıldığı için su kendiliğinden fışkırmıştır. Bu sondaj kuyusundan sonra, benzer özelliğe sahip kuyulara ilk basınçlı kuyunun açıldığı bölgenin adı olan Artoisienne sözcüğünden gelen artezyen adı verilmeye başlanılmıştır. Bu terim günümüzde de kullanılmaktadır

ABD’de bir tuz madeninde, 18m derinlikte ve 1808 yılında hayvan gücüyle açıldığı düşünülen kuyu bilinen ilk darbeli sondaj kuyusudur. ABD’de Bill Morris isimli sondajcı, 1831 yılında yaptığı sondaj çalışmalarında darbeli sondaj ekipmanları ve buhar motoru kullanarak modern sondajı ilk uygulayan kişi ünvanını alınmıştır.

İlk petrol sondaj kuyusu, ABD Pennsylvania’da 1859 yılında Albay Drake tarafından açılmıştır. Kuyu yaklaşık 20 m derinlikte olup, darbeli sondaj yöntemi kullanılmıştır. Bilinen ilk karotlu sondaj 1864 yılında, İtalya Fransa arasındaki Mt Levis tünelinde açılmıştır.

Döner sondaj yöntemi kullanılan ilk kuyu,1867 yılında Pennsylvania’da da bir kömür madeninde açılmış ve derinliği 200 m’dir. Yine 1867 de ABD’de 1910 yılında ilk kez ters dolaşımlı döner sondaj yöntemi uygulanarak dar çaplı kuyular açılmıştır.

Türkiye’de sondajcılıkla ilgili araç gereç yapımına 1970’li yıllarda başlanılmıştır. Bu tarihten önceki çalışmalar sadece sondaj uygulamasından oluşmaktadır. Ülkemizde bilinen en eski sondaj çalışmaları 1887 yılında İskenderun’un Çengen köyünde(büyük olasılıkla petrol araştırmak amacıyla) 15 kadar sığ kuyu açılma işleridir. Daha sonraki ise,1892 yılında açılan Gaziköy/Tekirdağ petrol arama sondaj kuyusudur. Tekirdağ Şarköyde 1898 yılında 82 m derinliğindeki petrol araştırma kuyusu, yazılı belgeleri bulunan ilk petrol sondaj çalışmasıdır. İstanbul Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesine su sağlamak amacıyla 1920 yılında açılan sondaj kuyusu, yurdumuzda hakkında yazılı belge bulunan ilk su sondaj çalışmasıdır. İlk derin petrol kuyusu ise,1934 yılında Midyat’ta 1351 m derinlikte açılmıştır